Wat verwachten we van elkaar in de samenzorg?
Samenwerking betekent dat je samen werkt aan een doel, bijvoorbeeld goede zorg voor iemand. Je bent aan elkaar verbonden omdat je elkaar nodig hebt om het doel te bereiken. Verwachtingen en rolduidelijkheid is heel belangrijk bij samenwerking. Iedereen heeft zijn eigen verwachtingen, die invloed hebben op hoe jij je gedraagt en reageert op andere mensen.
IN GESPREK
- Welke verwachting heb jij van de samenwerking?
- Waar liggen voor jou de grenzen? Weet jij waar de grenzen van de ander liggen?
- Welke rol heb jij wel en niet bij het samenzorgen?
Omgaan met verschillende verwachtingen (algemene tips)
Verschillen in verwachtingen kunnen voor verbazing of irritatie zorgen. Het kan helpen om rekening te houden met de volgende tips:
Het begint met het besef dat het een samenwerking is
Als één van de partijen het niet als samenwerking ziet dan is daar al direct een andere verwachting aan verbonden. Als je merkt dat een ander er zo naar kijkt, dan kan de pagina ‘waarom is samenwerking eigenlijk nodig? (link)’ handig zijn om samen door te nemen.
Investeer in de relatie
Samenwerking gaat makkelijker als je niet alleen met elkaar praat over de zorg, maar ook geïnteresseerd bent in de ander. Vraag eens hoe het weekend was, of iemand een televisieprogramma volgt of waar jij dan ook in geïnteresseerd bent. Raakvlakken vinden is een goede manier om de samenwerking te verstevigen.
Hoe eerder gezegd, hoe beter
Uit ons onderzoek blijkt dat verschillen in verwachtingen of aanpakken vaak eerst een tijd aangekeken worden en hierdoor de frustraties kunnen oplopen. Hoe eerder in het proces je kleine spanningen of verschillen in verwachtingen bespreekt hoe groter de kans is dat het gemakkelijk opgelost kan worden.
Sluit aan bij overleggen
Soms zijn er multidisciplinaire overleggen (MDO) binnen de zorginstelling waarbij zorgprofessionals van verschillende disciplines een client bespreken. Het bijwonen van deze overleggen door een mantelzorger kan prettig zijn. De mantelzorger kan een nieuw of verdiepend perspectief inbrengen. Vraag aan elkaar of dit in jullie situatie van toegevoegde waarde is. Het hoeft natuurlijk niet, alleen als iedereen het een goed idee lijkt.
Wissel officiële momenten af met informele momenten
De officiële momenten zoals intake, evaluatiemomenten en grote veranderingen zijn vaak momenten dat client, mantelzorger en zorgprofessional elkaar spreken en samenwerken. Maar de samenwerking bestaat juist ook uit korte momenten tussendoor. Zoals elkaar spreken tijdens een zorghandeling of tegenkomen bij het koffieapparaat. Benut deze momenten door even te vragen hoe het gaat of de ander ergens van op de hoogte te stellen.
Zeg wat je doet, doe wat je zegt
Dit klinkt logisch maar in samenzorg is dit heel belangrijk. Dat je op elkaar kan bouwen omdat je weet dat je op de ander kan rekenen. Kom daarom je afspraken na. Lukt dit niet, wees hier dan eerlijk over.
Denk na over wie je wanneer spreekt
Hoewel het belangrijk is om transparant naar elkaar te zijn kan het ook fijn zijn soms momenten op te zoeken één op één. Creëer als zorgprofessional een gelegenheid om de mantelzorger alleen te spreken, wanneer ze laat merken dat zij niet openhartig durft te praten als de cliënt erbij is. Doe dat op een moment dat er ook tijd voor is.
Verwachtingen vanuit de verschillende rollen van een mantelzorger
Er is een model dat veel toegepast wordt in de samenwerking; het SOFA model. Dit staat voor de verschillende rollen die een mantelzorger kan aannemen in de samenwerking.
- Samenwerken: ‘De mantelzorger is een collega van de zorgverleners.’
- Ondersteunen: ‘De mantelzorger kan ook hulpvrager zijn, juist omdat een mantelzorger een proces van rouw en schuld doorloopt.’
- Faciliteren: ‘De mantelzorger heeft een persoonlijke relatie met de cliënt. De zorgorganisatie moet faciliteren dat deze relatie zoveel mogelijk intact blijft.’
- Afstemmen: ‘De mantelzorger is de expert als het gaat om gewoontes en behoeften van de cliënt.’
De gedachte achter dit model is dat de mantelzorger alle 4 de rollen kan hebben in de samenwerking. Dit kan ook wisselen door de tijd heen. De zorgprofessional en cliënt kunnen herkennen wanneer de mantelzorger in welke rol zit. Als je dit weet dan kan je je hierop aanpassen. Dit model is onderzocht en wordt veel gebruik in de praktijk. Kijk hier voor meer informatie over het model en hoe je hiermee kan werken.
De grenzen bij verwachtingen
Iedereen heeft zijn grenzen, die komen ook terug in het samenzorgen. De grens kan wel voor elk persoon, en elke organisatie op een andere plek liggen. Soms hebben mantelzorgers het gevoel dat ze niet goed hun grenzen kunnen aangeven. Hoe dichterbij de mantelzorger staat, hoe groter de betrokkenheid en hoe moeilijker het kan zijn om ‘nee’ te zeggen. En het is juist belangrijk om grenzen te bewaken om het samenzorgen zo lang mogelijk vol te kunnen houden met elkaar.
Er worden 4 soorten grenzen onderscheiden bij het samenzorgen.
- Wettelijke/juridische grenzen: Mantelzorgers zijn juridisch zelf aansprakelijk voor wat ze doen aan zorgtaken in de samenwerking. Dus ook voor eventuele schade die een cliënt ondervindt. Verder zijn er wettelijk geen grenzen aan wat mantelzorgers wel of niet mogen doen.
- Functionele grenzen: De functionele grenzen hangen af van de zorginstelling. De zorginstelling maakt beleid op de samenwerking tussen cliënten, mantelzorgers en professionals. Dat beleid stelt de functionele grenzen.
- Persoonlijke grenzen: Hoe sta jij als persoon in het proces van Samenzorgen? Waar zijn jouw persoonlijke grenzen? Bijvoorbeeld niet meer bereikbaar willen zijn op bepaalde tijden? Onderwerpen die je liever niet bespreekt? Door dit voor jezelf te bedenken kan je het ook bespreken met elkaar.
- Relationele grenzen: Relationele grenzen gaan over hoe jij in het samenzorgen staat met de andere partners. Wie neemt welke rol en taken op zich? Zijn er handelingen die jij wel of niet graag wil doen? Of een bepaalde communicatie stijl die jullie willen gebruiken?
Handige instrumenten en documenten
Er zijn verschillende handige instrumenten die je kan inzetten om de verwachtingen en rollen op elkaar af te stemmen. Hieronder staat bij elk instrument een korte omschrijving zodat jij een instrument kan kiezen die bij de desbetreffende situatie past.
De behoeften en verwachtingen die mantelzorgers kunnen hebben bij palliatieve zorg zijn in dit document in 4 profielen beschreven.
Vanzelfsprekend en gelijkwaardig samenwerken in de driehoek vraagt om oog en oor voor ieders wensen, verwachtingen en grenzen. Hier kan je daar meer informatie over vinden op pagina 22.
Het BOB-model kan je inzetten als hulpmiddel om besluiten te nemen die door iedereen gedragen worden. Zie pagina 25
Ook de COUP methode kan je inzetten om elkaar beter te leren kennen. Zie pagina 27
Maak gebruik van mantelzorgtakenlijsten om de verschillende taken die mantelzorgers kunnen doen te bespreken. Doe dit niet eenmalig maar bijvoorbeeld jaarlijks, en bij belangrijke veranderingen in het leven van de mantelzorger of cliënt. Bekijk dit voorbeeld.
Voor de enthousiaste lezer is er de uitgebreide Toolkit Samenwerken met mantelzorgers: zo werkt het!. Daarin is van alles te vinden is omtrent de samenwerking en verwachtingen daarin.
De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) kwam in 2022 met een uitgebreid advies omtrent een gelijkwaardig samenspel tussen professionals, mantelzorgers en vrijwilligers. Vooral hoofdstuk 3 geeft interessante informatie over verwachtingen en grenzen.